Xây dựng “lớp học thân thiện, học sinh tích cực”

          Năm học 2008-2009, Bộ giáo dục và Đào tạo phát động phong trào “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực” nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, đặc biệt là giáo dục đạo đức, nhân cách và kĩ năng sống cho học sinh. Phong trào đó cũng chính là chủ đề xuyên xuất trong các năm học cho đến nay. Năm học 2014- 2015 thực hiện Thông tư 30 của Bộ giáo dục và Đào tạo , đánh giá học sinh theo từng mặt, đánh giá vì sự tiến bộ của học sinh, tuyệt đối không chê học sinh, không xúc phạm đến thân thể và danh dự học sinh. Muốn phong trào “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực” ở mỗi trường đạt hiệu quả thì mỗi giáo viên chủ nhiệm phải tích cực “xây dựng lớp học thân thiện, học sinh tích cực”. Có nhiều “lớp học thân thiện, học sinh tích cực” thì mới có “trường học thân thiện, học sinh tích cực”.

       “Xây dựng lớp học thân thiện” là tạo ra môi trường học tập thân thiện, an toàn, gần gũi với học sinh, làm cho học sinh cảm thấy “mỗi ngày đến trường là một niềm vui”. Vì vậy nhiệm vụ của giáo viên chủ nhiệm lớp là làm sao cho lớp học thân thiện, đoàn kết, yêu thương nhau, luôn quan tâm gắn bó với nhau. Để tạo được một lớp học như thế theo tôi cần tạo điều kiện cho học sinh thể hiện sự quan tâm , tinh thần trách nhiệm của mỗi thành viên trong lớp bằng cách:

        a)Trang trí lớp học thoáng, khoa học- sạch- đẹp- an toàn.

        - Tham mưu với ban giám hiệu nhà trường sửa, lắp thêm bóng điện, tu sửa lại bàn ghế cho học sinh. Mỗi lớp có 1 tủ để bảo quản đồ dùng dạy học,1 góc thư viện nhỏ để các em đọc sách, truyện tại lớp vào các giờ giải lao.  Lớp học thân thiện phải luôn sạch sẽ, ngăn nắp và được trang trí đẹp, đảm bảo tính thẩm mĩ và tính giáo dục cao. Do vậy, theo tôi cần hướng dẫn và cùng với học sinh thực hiện các công việc sau đây:   

Tủ sách, góc thư viện và toàn cảnh lớp học.

- Trang trí lớp đẹp, hài hòa đảm bảo tính thẩm mĩ và tính giáo dục cao. Phần trang trí lớp theo tôi nên giao trực tiếp cho từng tổ: mỗi tổ phải sưu tầm tranh ảnh liên quan đến các môn học, phiếu học tập của từng nhóm, từng tổ kẹp và trưng bày ở mỗi góc học tập. Tranh, ảnh các em sưu tầm được dán vào giấy khổ lớn theo từng môn học (Lịch sử, Địa lí, Khoa học, Mĩ thuật) sau đó gắn lên  tường xung quanh lớp.

Góc học tập mỗi môn học

      - Khi nhận xét năng lực, phẩm chất của học sinh, giáo viên chủ nhiệm phải căn cứ vào 5 nhiệm vụ của học sinh. Có nhiều em không nhớ nổi nhiệm vụ nào cả. Mà không biết nhiệm vụ cụ thể của mình là gì thì làm sao các em làm đúng? Do đó, tôi phải in phóng to 5 nhiệm vụ của học sinh lên giấy A₀, trang trí, đóng khung thật đẹp treo lên tường để hàng ngày các em nhớ và làm theo. Nguồn kinh phí đó tôi trích từ quỹ lớp do thoả thuận với phụ huynh từ đầu năm để trang trí lớp học.

Ngoài ra, tôi cùng với học sinh đề ra 10 yêu cầu cơ bản đối với học sinh của một lớp học thân thiện, học sinh tích cực.

10YÊU CẦU CƠ BẢN CỦA MỘT “LỚP  HỌC THÂN THIỆN, HỌC  SINH TÍCH CỰC”

         1. Không có học sinh chán học, bỏ học và nghỉ học không rõ lí do.

        2. Lớp học  phải được trang trí đẹp, đủ ánh sáng, quạt mát, phù hợp, có tính thẩm mĩ và tính giáo dục cao.

        3. Phải sử dụng có hiệu quả và bảo quản tốt các thiết bị, đồ dùng dạy học; sử dụng tiết kiệm điện, nước uống.

        4. Lớp học phải sạch sẽ trong suốt buổi học, bàn ghế phải kê xếp ngay ngắn, không có học sinh vứt rác bừa bãi.

        5. Có tập thể đoàn kết, thân thiện: không nói tục, chửi bậy; phải luôn hòa nhã  với bạn bè và giúp đỡ nhau trong học tập.

        6. Lớp học phải an toàn,có cửa, tủ để đồ dùng có khoá cẩn thận.

        7. Học sinh phải tích cực tham gia các hoạt động tập thể, rèn luyện kĩ năng sống( tự làm thiệp chúc mừng bạn nhân ngày sinh nhật), giữ gìn vệ sinh môi trường, cam kết không vi phạm luật giao thông.

        8. Học sinh tham gia đủ các môn học và hoạt động giáo dục theo qui định, chất lượng học tập ngày càng được nâng cao và vượt trội so với năm học trước.

        9. Học sinh tích cực tham gia các hoạt động từ thiện như: thăm hỏi bạn khi đau ốm, động viên chia sẻ với những bạn có hoàn cảnh khó khăn, ủng hộ sách cũ, truyện cho lớp để thành lập thư viện nhỏ tại lớp,…

        10. Lớp học là môi trường bình đẳng nam nữ, không phân biệt giàu nghèo, không có hiện tượng học sinh bị phạt, bị kiểm điểm phê bình trước toàn trường.

         Hằng ngày, tôi nhắc nhở các em thực hiện theo 5 nhiệm vụ của người học sinh và 10 yêu cầu của “lớp học thân thiện, học sinh tích cực”. Khi có học sinh chưa hoàn thành nhiệm vụ, tôi yêu cầu em đó đọc lại 5 nhiệm vụ của người học sinh và nêu rõ nhiệm vụ nào mình chưa làm được để sửa chữa, khắc phục. Nhờ vậy, các em mới tự giác thực hiện, số lượng học sinh vi phạm nội qui của nhà trường, của lớp ngày càng giảm dần.

        Số học sinh của lớp, tôi chia thành 3 tổ ứng với 5 ngày học trong tuần, mỗi tổ có một tổ trưởng. Lớp phó lao động phân công theo dõi các tổ làm trực nhật hàng ngày. Tổ trưởng chịu trách nhiệm phân công, điều khiển các bạn trong tổ làm trực nhật. Ngay từ đầu năm ở hội nghị phụ huynh học sinh, các phụ huynh đã thống nhất đóng tiền thuê người trực nhật lớp học nên công việc vệ sinh lớp học chỉ còn lại như: giặt rẻ lau bảng, lấy nước vào chậu để rửa tay, kê xếp bàn ghế. Tổ nào không làm tốt, lớp phó lao động có quyền phạt tổ đó làm trực nhật thêm một ngày. Và trong mỗi tiết học, học sinh phải thể hiện tinh thần “tự quản” - tự theo dõi lẫn nhau, nhắc nhở nhau giữ sạch lớp trong suốt buổi học.

Các em trực nhật lớp

            -  Đối với bồn hoa của lớp, mỗi tổ sẽ chăm sóc một tuần. Qui định bồn hoa phải sạch cỏ, đất không khô trắng, không có cành gãy và lá khô. Công việc kiểm tra, nhắc nhở là của lớp phó lao động. Tổ nào không làm tốt sẽ bị phạt chăm sóc bồn hoa thêm một tuần.

Nào cô trò mình cùng chăm sóc hoa nhé!

       b) Xây dựng mối quan hệ thầy- trò và bạn bè trong lớp.     

      * Xây dựng mối quan hệ thầy- trò:

       Trước đây, quan hệ thầy, trò là quan hệ chịu ơn- ban ơn; bề trên- kẻ dưới; giảng giải- ghi nhớ. Ngày nay, quan hệ này được thay bằng quan hệ phân công- hợp tác. Thầy thiết kế- trò thi công. Thầy làm mẫu, giao việc- trò làm theo hướng dẫn của thầy. Mỗi lời thầy nói ra phải là một “lệnh” (một lời giao việc). Do vậy, mọi yêu cầu tôi đưa ra, học trò phải thi hành thật nghiêm. Ngay từ đầu, tôi yêu cầu học trò phải cố gắng làm cho đúng. Nếu chưa đúng thì phải làm lại cho đúng mới thôi. Đúng là đúng từ việc làm, nghiêm là nghiêm trong việc làm chứ không phải ở thái độ khắt khe, gay gắt. Quan hệ cơ bản nhất của tôi và học trò là quan hệ hợp tác làm việc: tôi giao việc- học trò làm; tôi hướng dẫn- học trò thực hiện.

        Khi giao việc, tôi chỉ nói một lần, nhưng chỉ nói khi lớp trật tự. Với cách làm này, tự nhiên thầy sẽ trở nên nói ít, học trò sẽ làm nhiều. Làm việc như thế nào thì đạo đức, ý thức sẽ kèm theo như thế ấy. Làm đến nơi đến chốn thì ý thức kỉ luật cũng đến nơi đến chốn.

        Hành vi của giáo viên sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến tâm lí cũng như sự hình thành tính cách của học sinh. Vì vậy, khi lên lớp, tôi luôn chú ý đến cả cách đi đứng, nói năng, cách ăn mặc, cách cầm sách, chữ viết, thái độ,...để học trò noi theo. Không vì bất cứ lí do gì mà tôi cho phép mình cẩu thả hoặc xuề xòa, qua loa trước mặt học sinh.

       Khi học sinh nào làm bài chưa đúng, tôi yêu cầu học sinh đó phải làm lại chứ không cho qua. Tôi giúp đỡ, hướng dẫn học sinh hoàn thành bài ngay tại lớp.

Hãy kiên trì và cố gắng lên em!

        Khi có học sinh mắc sai lầm, thiếu sót, tôi luôn cố gắng kiềm chế và   tôn trọng học sinh, tìm hiểu cặn kẽ thấu đáo nguyên nhân để có biện pháp giúp đỡ các em sửa chữa. Tôi không bao giờ có những lời nói, cử chỉ xúc phạm các em. Ở tuổi này, lòng tự trọng của các em rất cao, chỉ một lời nói xúc phạm sẽ làm tan nát tâm hồn trẻ thơ. Thậm chí có em sẽ oán hận, căm ghét thầy cô.

       Qua nhiều năm làm công tác chủ nhiệm lớp, tôi biết rằng có những em học yếu hoặc có hôm không ôn bài, làm bài nhưng lỗi không phải hoàn toàn là do các em. Có em ham chơi nên quên học bài, có em do bị rỗng kiến thức cơ bản từ các lớp dưới. Nhưng cũng có em học yếu, hoặc không học bài làm bài là do những điều kiện khách quan. Gia đình của các em đâu phải lúc nào cũng đầm ấm, hạnh phúc; đâu phải em nào cũng may mắn dược bố mẹ, ông bà động viên trong mỗi bước học tập.Và có biết bao nhiêu bố mẹ phải lo làm thuê, làm mướn kiếm sống hoặc vì ăn chơi cờ bạc hay ốm đau bệnh tật,...nên không ngó ngàng gì đến việc học của con cái, thậm chí các em còn bị mắng chửi, bị đánh đập ... Những sóng gió đó đã tác động đến tâm lí trẻ thơ, cản trở việc học tập của các em. Nếu như giáo viên không biết được những nguyên nhân đó thì rất dễ nổi giận đùng đùng, rồi la mắng, trừng phạt các em. Điều đó rất bất lợi cho quan hệ thầy- trò sau này. Vì vậy, đứng trước một học sinh quậy phá, hay lơ đãng không học bài, làm bài, tôi không kết tội trừng phạt ngay mà bình tĩnh chờ đến hết buổi học gặp riêng các em để hỏi cho rõ nguyên nhân. Lần đầu các em vi phạm, tôi nhẹ nhàng nhắc nhở. Nếu lần thứ hai, các em vẫn tái phạm, tôi phải đến nhà tìm hiểu nguyên nhân để có biện pháp giúp đỡ, giáo dục các em.

       Hàng ngày, tôi luôn khích lệ và biểu dương các em kịp thời, ca ngợi những ưu điểm của các em nhiều hơn là phê bình khuyết điểm. Tôi cố tìm ra ngững ưu điểm nhỏ nhất để khen ngợi động viên các em. Nhưng trong khi khen, tôi cũng không quên chỉ ra những thiếu sót và đưa ra biện pháp hỗ trợ để các em khắc phục và ngày càng hoàn thiện hơn. 

        Khi nói chuyện, khi giảng bài, cũng như khi nhắc nhở học sinh vi phạm tôi luôn thể hiện cho các em thấy tình cảm yêu thương của một người thầy đối với học trò. Theo qui luật phản hồi của tâm lí, tình cảm của thầy trước sau cũng sẽ được đáp lại bằng tình cảm của học trò. Lòng nhân ái, bao dung, đức vị tha của người thầy luôn có sức mạnh to lớn để giáo dục và cảm hóa học sinh. “Lớp học thân thiện” chỉ có được khi người thầy có tấm lòng nhân hậu, bao dung, hết lòng vì học sinh thân yêu của mình. Có một người thầy như vậy thì chắc chắn học sinh sẽ chăm ngoan, tích cực và ham học, thích đi học.

Cô giáo như mẹ hiền.

 * Xây dựng mối quan hệ bạn bè:

       Trong cuộc sống của mỗi con người, ngoài những người thân trong gia đình ra, ai cũng cần có bạn bè để chia sẻ. Học sinh Tiểu học cũng vậy. Nếu các em có nhiều bạn bè thân thiết trong lớp thì các em sẽ hợp tác vui vẻ với nhau và sẽ giúp đỡ nhau cùng tiến bộ. Em học giỏi sẽ giúp những em học yếu; ngược lại, em học yếu cũng dễ dàng nhờ bạn giúp đỡ mình học tập mà không phải e ngại, xấu hổ (Học thầy không tày học bạn). Nhưng trong thực tế, một lớp học thường xuất hiện nhiều nhóm học trò, đặc biệt là những lớp cuối cấp. Các em chia bè phái, phân biệt giàu nghèo, hay nói xấu hoặc châm chọc nhau. Những em nữ thì hay rỗi hay hờn giận. Còn các em nam thì hăm he đánh nhau, trả thù nhau. Tuy các em chưa gây ra chuyện gì nghiêm trọng nhưng nó vẫn ảnh hưởng xấu đến tình cảm bạn bè và chất lượng học tập của lớp. Là một giáo viên chủ nhiệm, tôi luôn quan tâm đến vấn đề này. Xây dựng được mối quan hệ bạn bè đoàn kết, gắn bó thì tôi sẽ xây dựng được nề nếp lớp học, tiến tới xây dựng môi trường học tập thân thiện. Từ môi trường học tập thân thiện đó, chất lượng học tập của lớp chắc chắn sẽ được nâng cao.

       Để xây dựng mối quan hệ bạn bè thân thiết, đoàn kết, gắn bó, sẵn sàng giúp đỡ nhau trong học tập, tôi luôn tạo ra các hoạt động, các vấn đề đòi hỏi sự hợp tác của nhiều học sinh. Cách làm cụ thể như sau:

       - Tôi chia nhóm có cơ cấu học sinh nam, nữ có năng lực tương đối đồng đều hoặc có cùng tính cách , có cùng hoàn cảnh, có cùng sở thích giống nhau để phát triển khả năng theo nhóm.

       - Tôi làm một hòm thư “Điều em muốn nói” ở cuối lớp, khuyến khích học sinh tự viết ra những điều em chưa đồng ý ‎về việc làm, cách cư xử của lớp trưởng, lớp phó hoặc của một bạn nào đó hay với cô giáo trong lớp. Căn cứ vào những điều các em viết ra, nếu là những điều tốt thì tôi đọc cho cả lớp nghe rồi tuyên dương ngay trước lớp. Còn những điều các em phê bình thì tôi phải điều tra nắm rõ đúng hay sai. Sau đó mới góp ý riêng với những học sinh bị bạn phê bình, yêu cầu các em phải xin lỗi bạn và phải sửa chữa.Từ đó mọi thành viên trong lớp và cả giáo viên phải điều chỉnh theo hướng tốt.

Kín đáo và tế nhị

        - Khi có chuyện xích mích giữa em này với em kia, tôi kịp thời can thiệp không để mâu thuẫn kéo dài gây ảnh hưởng xấu đến tình bạn. Tôi gặp gỡ trao đổi riêng với từng học sinh hoặc nhóm học sinh để biết rõ đầu đuôi. Sau đó phân tích rõ ai đúng, ai sai. Ai sai thì phải nhận lỗi và xin lỗi bạn. Sau đó giảng hòa và bắt tay nhau vui vẻ trở lại.

Hãy xây dựng tập thể lớp đoàn kết

         - Đầu năm học, tôi thỏa thuận với cả lớp rằng nếu trong lớp mình có  bạn nào đau ốm phải nằm viện thì cả lớp sẽ trích tiền quỹ lớp mua quà đến thăm bạn, động viên bạn an tâm chữa bệnh; những em ở gần nhà sẽ thay nhau chép bài cho bạn. Khi bạn khỏi bệnh, những học sinh giỏi sẽ giúp đỡ bạn học tập để theo kịp chương trình.

Tới lớp tới trường, nơi ấy có tình thương.

   - Để tạo dựng cho các em một tình bạn bền đẹp với những kỉ niệm sâu sắc của tuổi học trò, tôi lập danh sách học sinh( có ngày, tháng, năm) để các em biết ngày sinh nhật của bạn và khuyến khích các em tự làm thiệp chúc mừng bạn trong lớp nhân ngày sinh nhật; bạn trai làm thiệp chúc mừng bạn gái nhân Ngày 8/3.

Cám ơn bạn! Mình rất vui!

      c) Tổ chức các hoạt động tập thể và các trò chơi vui tươi lành mạnh

       Thích sinh hoạt tập thể và tham gia các trò chơi bổ ích là nhu cầu, là sở thích của hầu hết các học sinh tiểu học. Vì vậy, khi tổ chức cho các em sinh hoạt tập thể và tham gia các trò chơi là giáo viên đã giúp các em “học mà chơi, chơi mà học”, kiến thức và kĩ năng ở mỗi em sẽ được hình thành và rèn luyện một cách nhẹ nhàng, tự nhiên, không gây căng thẳng, gò bó đối với các em. Ngoài ra, tổ chức sinh hoạt tập thể và vui chơi còn giúp các em phát triển và hoàn thiện nhân cách, bồi dưỡng năng khiếu và tài năng sáng tạo. Ngoài ra, việc tổ chức các hoạt động tập thể còn là sợi dây gắn bó, kết nối, đoàn kết các em lại với nhau.

       Các hoạt động sinh hoạt tập thể và một số trò chơi đơn giản, gọn nhẹ, tôi có thể tổ chức ngay trong mỗi buổi học chính khóa và cả các buổi sinh hoạt ngoài giờ lên lớp.

       * Tổ chức sinh hoạt tập thể và vui chơi trong buổi học.

         Giữa 2 tiết học căng thẳng, tôi thường tổ chức cho các em múa hát tập thể, biểu diễn văn nghệ, hát dân ca, diễn hài,...

        Trong các tiết Khoa học, Đạo đức, tôi tổ chức cho các em chơi các trò chơi như: làm phóng viên; sắm vai xử lí các tình huống phòng tránh bị xâm hại, từ chối các chất gây nghiện, bày tỏ thái độ đối với người bị nhiễm HIV/AIDS,...và đóng vai xử lí các tình huống trong môn Đạo đức, môn Rèn luyện kĩ năng sống. Thông qua các hoạt động này, các em còn được hình thành và rèn luyện nhiều kĩ năng sống cần thiết.

         Căn cứ vào phiếu điều tra đầu năm, tôi nắm được khả năng của từng em nên tôi phân công vai diễn, múa hát hoặc giao việc phù hợp với từng em, khuyến khích động viên các em tự tin bộc lộ năng khiếu của mình. Nhờ vậy, các tiết học chính khóa trở nên sôi nổi, các em rất hào hứng tham gia.

      - Tổ chức cho học sinh ôn luyện kiến thức bằng các trò chơi như: Rung chuông vàng, Hái hoa dân chủ, Thi tìm hiểu về An toàn giao thông.

An toàn là bạn!

- Tổ chức các buổi họp lớp, làm đồ dùng học tập và làm báo tường, vẽ tranh chào mừng các ngày lễ lớn.

Uống nước nhớ nguồn.

 Thông qua các hoạt động vui chơi, các em được “làm”, “được trải nghiệm” như trong cuộc sống thực, điều đó sẽ giúp các em lĩnh hội kiến thức và rèn luyện kĩ năng sống một cách nhẹ nhàng, nhưng lại hiệu quả.

-                     Tổ chức hoạt động giáo dục tính tự quản thông qua các tiết sinh hoạt tâp thể: Ban cán sự lớp tóm tắt kết quả học tập và rèn luyện của từng cá nhân, tổ sau đó cả lớp cùng trao đổi, đóng góp ý kiến cho các nhận xét đó. GVCN nghe và phân tích rồi kết luận.